استفاده از کرم خاکی Eisenia foetida در تغذیه آبزیان پرورشی مقدمه : ترکیبات هر ماده غذایی خصوصا میزان پروتئین ، عامل مهمی در انتخاب آن به عنوان غذا در صنعت کشت و پرورش آبزیان ، دام ، طیور و .... میباشد . در آبزی پروری نیز مانند پرورش سایر جانوران ، غذادهی و تغذیه ، یکی از ارکان اصلی موفقیت در تولید محسوب می گردد . استفاده از غذاهای زنده به لحاظ حفظ ارزش غذایی تا زمان مصرف، دارا بودن انزیم های گوارشی و کمک به هضم راحت تر غذا به هنگام مصرف و کاربردهای ارزشمند دیگر مورد توجه می باشد. دربین انواع غذاهای زنده ، استفاده از برخی از کرمها و کرمی شکلان روند افزایشی پیدا کرده است .
این موجودات مانند انواع کرمهای کم تار وپر تار و لاروکرمی شکل سوسک و سایر حشرات ، با توجه به ارزش غذایی مناسب و برابری نسبی ارزش غذایی آنها با نیازهای انواع آبزیان ، مانند میزان مناسب پروتئین و چربی ودارا بودن انواع اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه ، مورد توجه قرار گرفته اند . مزیت استفاده از این گونه ها ، علاوه برارزش غذایی مناسب ، امکان پرورش و سازگاری آنها در محیط های پرورشی می باشد که این امر زمینه پرورش آنها را در هر محیطی فراهم می سازد . هدف مقاله حاضر ، معرفی چند غذای زنده مورد استفاده در آبزی پروری دنیا ، با تاکید بر ارزش غذایی آنها می باشد.
كرم خاكي طعمه و غذاي ماهي نیازهای غذایی : به طور کلی انواع آبزیان پرورشی ، به ویژه ماهیان به 50ـ35 درصد پروتئین و 20ـ5 درصد چربی و در جیره غذایی خود نیاز دارند. این ارقام با رشد آبزی ، گونه ، رژیم غذایی و شرایط محیطی و پرورشی تغییر می کند ، به طوری که در پرروش قزل آلا از مرحله تغذیه فعال تا مولد به 52ـ45 درصد پروتئین و 15ـ9 درصد چربی در جیره نیاز می باشد . این اعداد در پرورش کپور معمولی به 42ـ36 درصد پروتئین و 18ـ8 درصد چربی و در میگوها به 45ـ35 درصد پروتئین و 10ـ5 درصد چربی در جیره می رسد . در مورد اسیدهای چرب و آمینه ضروری نیز این نیازها وجود دارد . در مورد اسید چرب لینولنیک (3:81 n -3) و اسید آمینه آرژنین در قزل آلا ، نیاز آن به ترتیب 6/1 ـ 8/0 و 8/3 ـ 5/3 در مورد کپور معمولی 71ـ70 و 2/4 ـ 0/4 و در مورد انواع میگوها 52/0 ـ 50/0 و 5/8 ـ 2/80 درصد چربی و پروتئین جیره می باشد ( سالک یوسفی ، 2003 ؛ 1379 و Dynes) که با استفاده از انواع غذاهای زنده به طور مکمل در کنار انواع غذاهای زنده به طور مکمل در کنار انواع غذاهای فرموله شده گرانول ، نیازهای غذایی آبزیان به راحتی پوشش داده می شود .
در جدول شماره 1 برخی کرمها و کرم شکلان که به عنوان غذای زنده ، استفاده فراوانی دارند ، معرفی گردیده است :
گونه ترکیبات بدن بر حسب درصد وزن خشک منبع پروتئین چربی خاکستر NFE* کرم خاکی Eisenia foetida 63 11 6 19 صفرخانلو و همکاران 1383 کرم خاکی Eisenia foetida 59 9 17 15 Ng ,2000 کرم خاکی Dendrobaena veneta 45 11 29 3 صفرخانلو و همکاران 1383 کرم توبیفکس Tubifex tubifax 65 14 15 - Ng ,2000 کرم سفید Enchytraeus albidus 46 14 7 - طبیعی دراز کلا ، 1380 لاروکرم خونی Chironomid mlri 51 12 13 18 Ng ,2000 شفیره کرم ابریشم Bombaymori 72 19 3 5 Ng ,2000 لاروکرمی سوسک Tenebrio molitor 58 29 4 2 Ng , et al ,2001
*عصاره های عاری ازت NFE , Nitrogen Free Extact
همانگونه که در جدول شماره (1) مشاهده می گردد ، بارزترین ویژگی این موجودات وجود مقدار زیاد پروتئین در کنار میزان متعادل چربی ، خاکستر و NFE می باشد. بنابراین با توجه به گونه آبزی پرورشی و احتیاج غذایی آن به میزان مشخص چربی ، پروتئین و سیار مواد مغذی ، می توان از یک یا چند نوع از غذاهای زنده فوق استفاده نمود . استفاده از غذای زنده در تغذیه آبزیان باعث افزایش رشد و در صد بقا ، تحمل بیشتر نوسانات محیطی و بیماری و جذب بهتر پروتئین در بدن می گردد . (2001 ، Ng et al ؛ 2003 ، Dynes) این امر در تغذیه به بچه ماهیان سفید انگشت قدی که از کرم خاکی تغذیه نمودند ، به وضوح مشاهده گردید ( صفر خانلو و همکاران 1383) .
کرم خاکی از انواع غذاهای زنده ای است که با ترکیبات پروتئینی ( اسیدهای آمینه ) و اسیدهای چرب خود قادر به تامین نیازهای تغذیه ای آبزیان می باشد . میزان چربی نسبتا کمتر آن در مقایسه با سایر غذاهای زنده ( جدول شماره 1) در کنار درصد بالای پروتئین آن ، کرم خاکی را در ردیف غذاهای زنده با ارزش قرار داده است . در جدول شماره (2) میزان برخی از اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه ضروری در ترکیبات بدن کرم خاکی به همراه نیاز تغذیه ای انواع آبزیان پرورشی نشان داده شدها ست .
جدول شماره (2) میزان اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ضروری در ترکیبات بدن کرم خاکی و نیازهای تغذیه ای آبزیان به آنها ( اقتباس از سالک یوسفی ) .
نوع ترکیب نام میزان در کرم خاکی (در 100 گرم) مقدار ضروری در جیره آبزی بر حسب در صد پروتئین یا چربی جیره قزل آلای رنگین کمان کپور معمولی انواع میگوی پرورشی اسید های آمینه ضروری هیستیدین 23.2 1.6-1.7 2.0-2.1 1.5-2.32 میتونین 3.2 2.2-9.1 3.0-3.1 1.8-2.4 فنیل آلانین 3.6 3.2-3.5 6.4-6.5 4.1-4.3 لیزین 5.8 5.3-5.4 5.4-5.7 6.2-7.5   اسید لینولئیک 6.1 1.0-1.2 0.9-1.1 0.8 اسید لینولنیک ؟ 0.8-1.6 1.0-1.1 0.5
همانطور که در جدول شماره (2) مشاهده می شود ، ترکیبات و میزان اسیدهای آمینه ضروری و نیز اسید چرب ضروری لینولئیک در کرم خاکی تقریبا به طور کامل قادر به پوشش نیازهای تغذیه انواع آبزیان پرورشی می باشد ، به طوریکه میزان برخی اسیدهای آمینه ضروری ماندن هیستیدین و متیونین ، حتی بیش از نیاز تغذیه ای آبزیان بوده و از این رو می توان استفاده از آن را در تغذیه بسیاری از آبزیان پیشنهاد نمود . کرم خاکی فاقد اسید آمینه ضروری تریپتوفان می باشد . در این صورت اگر کرم خاکی به صورت غذای مکمل در تغذیه موجود استفاده شود ، این کمبود با تغذیه از سیار غذاهای فرموله شده جبران شده و بنابراین مشکل نبودن تریپتوفان و کمبود احتمالی فنیل آلانین و لیزین ، بدین صورت بر طرف خواهد شد . در مورد اسید چرب ضروری لینولئیک نیز مشکل کمبود آن در جیره وجود نداشته و در صورت کمبود احتمالی اسید لینوکئیک نیز مانند اسیدهای آمینه ضروری ، این مشکل با تغذیه از غذای گرانول برطرف می گردد .
با توجه به ارزش تغذیه ای و میزان مناسب پروتئین ، چربی و خاکستر ، کرم خاکی در مقایسه با سایر غذاهای زنده ، استفاده از کرم خاکی و آرد آن در تغذیه موجودات بسیاری مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج بدست آمده از تمامی تحقیقات ، اثر منفی ناشی از تغذیه از کرم خاکی را گزارش ننموده و برعکس تاثیر مثبت آن در رشد و نمو آبزیان پرورشی را نشان داده اند . از آنجائیکه نیازمندیهای ماهی و سخت پوستان متفاوت می باشد ، جهت بررسی ارزش غذایی کرم خاکی و نقش آن در پرورش ماهیان و سخت پوستان ، نتایج تحقیقات انجام شده به طور جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد . كرم خاكي طعمه و غذاي ماهي
استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع ماهیان پرورشی : استفاده از کرم های خاکی به صورت زنده و یا خشک ، در تغذیه آبزیان حائز اهمیت می باشد. ترکیبات مناسب اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه ضروری و وجود امگا 3 زیاد در این موجود ، استفاده از آن را نسبت به منابع گیاهی متمایز ساخته است . (No et al ,2001) هضم و جذب آسان کرم خاکی ، علاوه بر دیگر خصوصیات مفید آن ، استفاده از آن را در پرورش دوران نوزادی و لاروی انواع آبزیان ، کار بردی ساخته است Ng و همکاران (2000) جهت تغذیه به بچه ماهیان انگشت قد گربه ماهی آفریقایی Clarias gariepinus از کرم خاکی استفاده کردند . نتیجه این تحقیق نشان داد که بچه ماهیان تغذیه شده با کرم خاکی رشد سریع تر و درصد بازماندگی و مقاوت در برابر استرس بالاتری نسبت به بچه ماهیان گروه شاهد که از کرم خاکی تغذیه نکرده بودند نشان دادند .
همچنین در تحقیق Yang و همکاران ، (2001) ، که در تغذیه ماهی آب شیرین رودخانه ای چین Mystus guttatus از کرم خاکی استفاده کردند ، رشد بهتر بچه ماهیان در مقایسه با گروه شاهد ، به وضوح مشاهده گردید . افزایش رشد ماهیان پرورشی قزل آلای رنگین کمان ، ماهی خاویاری سیبری Acipenser baeri مار ماهیان Seriala quinquerdiate , Anguilla anguilla , Angullia japonica در ژاپن و تایلند در تغذیه با انواع مختلف کرم خاکی نیز مشاهده گردید ( Apolinario et al ., 1998 a ; Hayashietal ., 1999 ; Bross etal .,2002;knights ,1996)
استفاده از کرم خاکی در تغذیه نواع سخت پوستان: از کرم خاکی در تغذیه پست لارومیگو جهت افزایش رشد و نیز تسریع تخم ریزی در میگوهای مولد استفاده شده است . از این موارد می توان به تغذیه پست لارومیگوی پا سفید غربی Penaeus vannamei و میگوی بزرگ آب شیرین Macrobrachium rosenbergi از انواع کرمهای کم تار از جمله کرم خاکی اشاره کرد . در این موارد ، اشتیاق بالای پست لارو به تغذیه از کرم و نیز افزایش نرخ رشد میگوها ، قابل توجه بود (Apolinario et al .,1998 ; Correia et al ., 2002) در تغذیه خرچنگ آب شیرین Marrom با نام علمی Cheraxtenuimanus با کرم خاکی Eisenia foetida در استرالیا نتایج قابل توجهی بدست آمد . این تحقیق که توسط (2003) Dynes صورت گرفت ، نشان داد کرم خاکی قادربه تامین تقریبا کامل نیاز غذایی و پروتئینی Marrom بوده و از سویی دیگر چربی کرم ، کلیه نیازهای خرچنگ به چربی را برطرف کرده و این امر باعث حذف روغن تون ماهیان مورد استفاده در جیره غذایی خرجنگ گردید . حذف روغن تون ماهیان کاهش قابل توجه هزینه غذا و به دنبال آن هزینه های جاری پرورش خرچنگ را به دنبال داشت .
كرم خاكي طعمه و غذاي ماهي نتیجه گیری: استفاده از کرم خاکی در تغذیه آبزیان مختلف مانند ماهی و سخت پوستانی که رژیم گوشتخواری دارند ، می تواند مناسب باشد ، ترکیب پروتئینی و چربی ونیز ویتامین های بدن کرم خاکی عامل مهمی در انتخاب آن به عنوان غذا می باشد. در کنار این مطلب ، اندازه کرم خاکی نیز عامل بسیار مهمی می باشد که باعث استفاده مستقیم از کرم در تغذیه آبزیانی که دهان بزرگی دارند ( مانند ماهیان خاویاری ) می گردد . همچنین چون کرم تا مدتها در آب قدرت حرکت دارد ، می توان ازآن به صورت زنده در تغذیه آبزیانی که با تاخیر به سمت غذا می روند نیز استفاده نمود . ولی در مورد کرم سفید به علت کوچکی آن ، این عمل با مشکل مواجه می باشد . تولید کرم خاکی ساده بوده و تجهیزات بسیار کمی لازم دارد که تولید کرم خاکی با هزینه کم را امکان پذیر می سازد . ولی تولید سایر غذاهای زنده کرمی شکل مانند کرم سفید ، لارو کرم خونی و توبیفکس هزینه و امکانات بیشتری نیاز دارد. با مقایسه درصد پروتئین انواع غذاهای ذکر شده مشخص است که بعد از Tubifex ، کرم خاکی بیشترین میزان پروتئین و خاکستر و درصد متعادل چربی را دارد (جدول شماره 1) و مقایسه فاکتورهای تغذیه ای آن مانند پروتئین ، چربی ، خاکستر ، NFE ، انرژی و ... در مجموع ارزش تغذیه ای کرم خاکی را بارز می سازد. این امر حتی با مقایسه میزان اسیدهای آمینه و چرب ضروری (جدول شماره 2) مشخص می گردد . استفاده از کرم خاکی با توجه به اندازه های متفاوت آن در دوره های مختلف زندگی ، معدود به سن خاصی از آبزی نبوده و با توجه به اهداف و امکانات کارگاه پرورش آبزی، از کرم بالغ ، جوان ، نوزاد و حتی کوکون (تخم ) کرم می توان استفاده نمود . ولی به طور مثال در مورد کرم سفید به علت کوچکی آن ، تنها در دوران لاروی و نوزادی آبزیان می توان از آن استفاده نمود و با رشد آبزی ، به علت اینکه موجود به دنبال غذاهای بزرگتر و متناسب با اندازه دهان خود می گردد استفاده از کرم سفید منطقی و کاربردی نمی باشد . درصورت استفاده ازکرم خاکی به صورت خشک ، تهیه آن به صورت آرد ،بسیار ساده تر و به صرفه تر از تهیه آرد کرم سفید و یا آرد سایر کرمها می باشد. تهیه آرد کرم سفید ، با توجه به هزینه بالای تولید کرم و نیز کوچکی آن ، از نظر اقتصادی به صرفه نمی باشد (شکوریان ، 1372) . همچنین ضریب تبدیل غذایی کرم سفید 3 (آذری تاکامی ، 1378) و ضریب تبدیل غذایی کرم خاکی 2(صفر خانلو و همکاران 1383) میباشد. بدین معنی که تعداد بیشتری کرم سفید که گرانتر نیز تولید می شود ، برای رشد ابزیان پرورشی ، نیاز می باشد . از این رو استفاده از کرم خاکی در آبزی پروری می تواند در مقایسه با سایر غذاهای زنده ، مفیدتر ، انعطاف پذیرتر نسبت به پرورش و نیز ارزان تر باشد .